Маданият, маалымат, спорт жана жаштар саясаты министрлигинин маалыматы боюнча, бүгүнкү күндө Кыргызстандын аймагында 50дөн ашык орусиялык телеканалдар көрсөтүлөт. Алар: «Первый канал Всемирная сеть», «Россия 24», «Россия-РТР», «Домашний», «РТР-Планета», «Музыка первого», «РБК», «RT», «MTV Россия HD», «СТС», «Матч! Футбол 1», «Рен ТВ», «НТВ», «Russia Today» жана башка каналдар.

Саясат талдоочу Эмил Жураев Орусиянын пропагандасы бир нече жылдан бери өнүгүп келе жаткан эбегейсиз күч экенин жана учурда өзүнчө индустрияга айланып калганын белгилейт. Анын баамында соңку жылдары, айрыкча Орусия Украинага бастырып киргенден тарта өлкөнүн пропагандалык аракети эң ыкчам ылдамдыкка өтүп алган.

Жураевдин айтымында, Кыргызстандын ичинде өтүлчү ар кандай иш-чаралар, берүүлөр, чогулуштар аркылуу Орусиянын пропагандасы уланууда. Аны чектөө жана ченөө учурда кыйынга турат.

Журналист Семетей Аманбеков орусиялык телеканалдар бир тараптуу, объективдүү эмес маалыматтарды берип жатарын айтат. Ал көпчүлүк кыргызстандыктардын бул телеканалдар аркылуу тараган пропагандага ишенип жатышканына кейийт.

Бирок маданият, маалымат, спорт жана жаштар саясаты министринин орун басары Чыңгыз Эсенгулов орусиялык, ошондой эле башка чет өлкөлүк телеканалдардын берүүлөрүнө республикалык бюджеттен каржылоо жүргүзүлбөй турганын айтууда.

Орусиянын пропагандасынын таасири жаңы мыйзамдын өңүтүндө да байкалат. Маселен, бейөкмөт уюмдарды «чет өлкөлүк агент» катары таануу мыйзам долбоорун кабыл алууну айрым депутаттар бир нече жылдан бери эле талап кылып келишет. Алгач демилге Надира Нарматова, Турсунбай Бакир уулу жана Нуркамил Мадалиев тарабынан 2014-жылы көтөрүлгөн. Ал кезде үчөө тең парламенттин бешинчи чакырылышын депутаты болгон.

Нарматова парламенттин жетинчи чакырылышына депутат болуп келгенден бери бул долбоорду дагы сүрөп баштады. Эл өкүлү былтыр февралда парламент жыйынында мыйзам долбоорун кайра карап чыгуу керектигин айткан.

Буга чейин журналисттер Ош шаарындагы Орусиянын консулдугу жайгашкан имарат Жогорку Кеңештин депутаты Надира Нарматовага таандык экенин жазып чыгышкан. Имарат 2009-жылдан бери ижарага алынып атканы белгилүү болгон.

Укук коргоочу Акылбек Ташбулатов бейөкмөт уюмдар Кыргызстанга душман эмес экенин белгиледи. Тескерисинче алар социалдык көйгөйлөрдү, бийликтин колу жетпеген маселелерге канча жылдан бери инвестиция тартып, чечкенге көмөк көрсөтүп келе жатканын айтты.

2021-жылы июль айында президент Садыр Жапаров «Коммерциялык эмес уюмдар жөнүндө» жана «Юридикалык жактарды, филиалдарды (өкүлчүлүктөрдү) мамлекеттик каттоо тууралуу» мыйзам долбооруна кол койгон. Анда мамлекеттик эмес уюмдарды жыл сайын Юстиция министрлигине каржы булагы, мүлкү, чыгымы, кызматкерлеринин саны жана алардын эмгек акысы тууралуу отчёт берүүгө милдеттендирген жобо каралган. Президенттик администрация сунуштаган долбоор эл аралык жана жергиликтүү уюмдардын сынына кабылган.

Эгер, документ кабыл алынып калса, бейөкмөт уюмдар Соцфондго, Салык кызматына төлөмдөрүнөн тышкары, Юстиция министрлигине каржы булактары, жүргүзгөн ишмердиги тууралуу отчет берүүгө милдеттендирилет. Бирок аталган мыйзам долбоору артка жылды. Документти кайра иштеп чыгуу үчүн жумушчу топ түзүлүп, аны курамына бейөкмөт уюмдардын өкүлдөрү дагы кирди. Ал топ мыйзам долбоорун 1-июлга чейин даярдап коомдук талкууга алып чыгышы керек.

Саясат талдоочу Эмил Жураев Кыргызстанда сунушталып жаткан долбоор анын көчүрмөсү катары Кремлдин таасири астында экенин белгилейт. Жураев Орусия өзү ушул сыяктуу мыйзамдардан айрылмайынча жана Кыргызстан ал өлкөгө жакын болгондуктан, алардын ушул сыяктуу демилгелерине кошулуп кетиши мыйзам ченемдүү болуп калууда дейт.

Буга чейин журналисттер мыйзам долбоор Орусия федерациясынын мыйзамынын көчүрмөсү болуп чыкканын аныктаган. Көп беренелердеги айырмачылык өлкөнүн гана аталышында – башкача айтканда, авторлор «Орусия Федерациясы» дегенди «Кыргыз Республикасына» алмаштырып коюшкан. «Адилет» укуктук клиникасы дагы Нарматова сунуштап жаткан мыйзам долбоору 98% Орусиянын «Чет элдик агенттер» тууралуу мыйзамынан көчүрүлгөнүн маалымдаган.

Орусияда четтен каржыланган бейөкмөт уюмдарды «тыңчы» катары таануу боюнча мыйзам Орусияда 2012-жылы кабыл алынган. Алгач «чет элдик агент»деп юридикалык жактар, мисалы ЖМКлар гана аталса, 2020-жылдын соңунан баштап, жарандыгына карабастан жөнөкөй жарандар да «чет элдик тыңчы» катары тааныла баштаган.

Азыркы учурда бул мыйзам менен ар бир жаран кандайдыр бир жолдор аркылуу (жөнөкөй сүйлөшүүдөн башка) маалымат таратса, чет өлкөлүк же орусиялык компания менен каржылык байланышы болуп андан кандайдыр бир материалдык баалуулуктарды алса ал «чет элдик ЖМК агенти» катары таанылышы мүмкүн.

"ПолитКлиниканын" маалыматы боюнча, Орусияда «чет элдик агент» статусу дээрлик 10 жылдан бери иштеп келет. Бул убакыттын ичинде 14төн ашуун ЖМК, ошондой эле ЖМК менен байланышы бар адамдарга иш козголгон. Мындан сырткары биринчи төрт жылда эле «чет элдик агент» деп таанылган 148 уюмдун 27си ишин токтотууга аргасыз болуп, көз карандысыз жана чуулгандуу иликтөөлөрдү жасап жүргөн бир катар журналисттер өлкөдөн кетүүгө мажбур болушкан.

Семетей Аманбеков «Чет элдик агент» мыйзам долбоорунун кайра-кайра сунушталып жатканын граждандык коомду, бейөкмөт уюмдарды жана ММКларды көзөмөлгө алуу жана тыюу максаты менен байланыштырат. Анын айтымында, мыйзам кабыл алынып калса, мамлекеттик органдар каалаган ЖМКны, бейөкмөт уюмду текшерүүгө жана жапканга мүмкүнчүлүк ала алат.

Аманбеков азыр бир эле убакта жарандык коомго төрт мыйзамдын жардамы менен (ЖМК тууралуу, НПО жөнүндө, чет элдик агент жана анык эмес маалыматка каршы мыйзамдар) басмырлоо жүрүп жатканын билдирдет.