Кыргызстанга конвенциялардын эмне кереги бар?
Соңку үч айдан бери сел өлкөдөгү башкы темалардын бири болуп турат.
Турак-жай, автоунаалардын жабыркашынан сырткары адам өмүрүн алган учурлар болууда. Экологдор табигый кырсыктардын кескин көбөйүшүн климаттын ысышына байланыштырат. Мындай кырсыктарга өтө олуттуу мамиле жасоо чакырыгы, мамлекеттик деңгээлдеги стратегия даярдоо талаптары айтылууда.
Негизи Кыргызстан башка өлкөлөр сыяктуу эле "климаттын өзгөрүшүн жайлатып, ага адаптация болуу үчүн күрөшүүгө" тилектештигин билдирип, бир нече эл аралык келишимдерге кол койгон. Алар эмне болгон келишимдер жана эмнеге өлкө үчүн маанилүү?
Эл аралык конвенциялар деген эмне?
Учурда жер жүзүндө климаттын өзгөрүшүнөн улам глобалдык жылуулануу, мөңгүлөрдүн ээриши, кургакчылык өңдүү өзгөрүүлөр байкалып жаткан кез. Дүйнө өлкөлөрү мунун баарына себеп болуп жаткан факторлорду азайтуу же аларга адаптация болуу үчүн бирдиктүү иштей баштаган. Анын негизинде эл аралык деңгээлде келишимдер, конвенциялар жана макулдашуулар кабыл алынат. Конвенцияга мүчө болгон ар бир өлкө андагы милдеттенмелерди аткарууга тийиш. Мындай макулдашуулар аркылуу өлкөлөр алдына койгон планды ишке ашырууга каржылык жана техникалык колдоо алат.
Кыргызстан кайсы конвенцияларга мүчө?
Кыргызстан айлана-чөйрөнү коргоо боюнча 18 расмий документке кол койгон.
Энергетикалык Хартия келишими
Өлкө келишимге 1994-жылы кошулган. Бул документке элүүдөн ашык өлкө мүчө. Конвенция энергиянын натыйжалуулугун жогорулатууну, чөйрөгө зыянды азайтууну көздөйт.
Биологиялык ар түрдүүлүк жөнүндө конвенция
1996-жылы биологиялык ар түрдүүлүк жөнүндө конвенцияга мүчө болгон. Бул келишим тойкойдун, өсүмдүктөрдүн, жаныбарлардын ж.б. биоартүрдүүлүктүн жоголуп кетишинен коргонуп, аларды туура пайдалануу максатын көздөгөн.
Базель конвенциясы
Ушул эле жылы Базель конвенциясына да кол коюлган. Ага 170 өлкө мүчө болгон. Бул жолу Кыргызстан кооптуу калдыктарды чек арадан алып өтүүнү жөнгө салуу, ташууларга көзөмөлдү жана мониторингди камсыз кылуу, мыйзамдарды иштеп чыгууга милдеттендирилген.
Кургакчылык жана чөл менен күрөшүү боюнча конвенция
Кыргызстан бул конвенцияга 1998-жылы кошулган. Келишимдин негизги максаттары — кургакчылыктын кесепеттерин азайтуу, туруктуу өнүгүүнү камсыз кылуу үчүн натыйжалуу чараларды кабыл алуу жана эл аралык деңгээлде кызматташтыкты чыңдоо.
Абанын алыс аралыктарга транс чек аралык булганышы тууралуу конвенциясы
Өлкө 2000-жылы Бириккен Улуттар Уюмунун "Абанын алыс аралыктарга транс чек аралык булганышы тууралуу конвенциясына" мүчө болгон. Ага ылайык, абанын булганышына алып келген чыгындыларды азайтууга багытталган стратегияларды иштеп чыгышы керек.
БУУнун Климаттын өзгөрүшү боюнча алкактык конвенциясы
Бул конвенция климатка адамдын терс таасирлеринин кесепеттерине каршы күрөшүү үчүн кабыл алынган.
Вена конвенциясы
Ушул эле жылы озон катмарын коргоо жөнүндө Вена конвенциясына да мүчө болгон. Анда аны бузуучу заттар менен иштөөгө чектөөлөрдү киргизүүгө кол койгон.
Роттердам конвенциясы
Бул жылы өлкө Роттердам конвенциясына да кошулган. Келишим эл аралык соодада коркунучтуу химиялык заттар жана пестициддер тууралуу алдын ала макулдашуу жол жобосун камтыйт.
Орхус конвенциясы
Кыргызстан 2001-жылы Орхус конвенциясына мүчөболуп жатып жарандардын айлана-чөйрө маселелерин чечүүгө жана чечим кабыл алуу процессине катышуусун камсыз кылууга милдеттенме алган.
Транс чек аралык контекстеги айлана-чөйрөгө таасир этүүлөрдү баалоо тууралуу конвенция
Кыргызстан айлана-чөйрөгө тийгизген таасирди баалоо иш аракеттерин аткарууга милдеттендирилген. Келишим башка мамлекеттерге зыян келтириши мүмкүн болгон долбоорлорду ишке ашырууда тараптар бири-бири менен кеңешип турушу керектигин белгилейт.
Рамсар Конвенциясы
2002-жылы Бириккен Улуттур Уюмунун Рамсар конвенциясына кошулган. Өлкө сууда сүзүүчү канаттуулар жашаган эл аралык мааниси бар суу-саз жерлерин коргоого киришүүсү керек эле.


Киото протоколу
2003-жылы өлкө Киото протоколуна кол койгон. Конвенцияга мүчө болгон мамлекеттер парник газдарынын эмиссиясын азайтууну максат кылат. Бул глобалдык жылуулукту төмөндөтүүгө багытталган.
Картахен келишими
2005-жылы кол коюлган бул келишим биологиялык ар түрдүүлүктүн коопсуздугун жөнгө салат.

Жапайы фаунанын жана флоранын жоголуп бараткан түрлөрүн эл аралык соодалоо конвенциясы
Конвенцияга кыргыз өкмөтү 2006-жылы мүчө болгон. Келишим жапайы жаныбарлардын жана өсүмдүктөрдүн эл аралык соодасы аларга коркунуч туудурбашы үчүн чара көрүүнү максат кылат. Бул документ жаныбарлардын жана өсүмдүктөрдүн 33 миңден ашык түрүн коргоону камсыз кылат.

Стокгольм конвенциясы
Ушул эле жылы мамлекет Стокгольм конвенциясын кабыл алган. Конвенциянын максаты – адамдын ден соолугун жана айлана-чөйрөнү зыяндуу органикалык заттардан коргоо.
Бонн конвенциясы
2013-жылы Бонн конвенциясына кошулган.
Келишимге кол койгон мамлекеттер жапайы жаныбарлардын орун которуштуруучу түрлөрүн сактоого милдеттендирилген.
Нагоя протоколу
2014-жылы өлкө Нагоя протоколун кабыл алган. Конвенциянын максаттары - биологиялык ар түрдүүлүктү сактоо, генетикалык ресурстардан алынган пайдаларды адилеттүү бөлүштүрүү.
Париж келишими
2019-жылы Кыргызстан Париж келишимин ратификациялаган. Конвенцияга мүчө мамлекеттер абанын температурасын бир жарым градуста кармап туруу, эки градустан ашырбоо үчүн чара көрөт. Мындай келишимдерге кошулгандан кийин ар бир өлкө андагы максаттарга кантип жетиши боюнча программаларды иштеп чыккан.